این سوره را سوره « ابراهیم (ع)» می گویند؛ حضرت ابراهیم یکی از پیامران اولوالعزم خداست و ملقّب به خلیل الرّحمن، بنیان گذار کعبه و قهرمان توحید است و به عنوان بت شکن بزرگ تاریخ نامگذاری شده است.
نام این پیامبر بزرگ خدا در قرآن کریم در ۲۵ سوره و۶۹ بار آمده است و در این سوره طیّ ۷ آیۀ: آیات ۳۵ تا ۴۱ دعاها و نیایش های این پیامبر بزرگ نقل شده است. علاوه بر این، یک جریان مهم تاریخی ضمن آیات فوق آمده است.
آمار و شمارش سوره
این سوره که در مکّه بر پیامبر اسلام (ص) نازل شده، [۱] دارای ۵۲ آیه و ۸۳۱ کلمه و ۳۴۳۴ حرف
محل نزول
این سوره قبل از هجرت در مکّه نازل شده و همۀ آیات آن « مکی»است و به ترتیب جمع آوری، چهار دهمین سورۀ است که بعد از سوره «رعد» و قبل از سورۀ «حجر» قرار گرفته است. و به ترتیب نزول، هفتاد و یکمین سوره است که بعد از سورۀ « نوح» و قبل از سورۀ « انبیاء» نازل شده است.
سوره ابراهیم هشتمین سوره است که با حروف مقطعه آغاز می گردد.[۲]
ویژگی های سوره
سورۀ ابراهیم (ع) درباره داستان حضرت ابراهیم (ع) در مورد دعاها، نیایش ها و تعلیمات او و پایه گذاری و زمینۀ سازی حضرت ابراهیم (ع) در جهت احداث شهر مکّه و بنای کعبه در آن شهر. [۳]
محتوا و درسهای این سوره
این سوره مطالب زیادی را در بردارد که مهمترین آن عبارتند از:
۱- زندگی قهرمان توحید، حضرت ابراهیم (ع) یعنی دعاها و نیایش ها و تعلیمات او پایه گذاری و زمینه سازی های او در جهت احداث شهر مکّه و بنای کعبه در آن شهر . [ آیات ۳۵ – ۴۱]
۲- تاریخ پیامران پیشین مانند: نوح (ع) موسی (ع)، و قوم عاد و ثمود و درس های عبرت انگیز [آیات ۵- ۶-۹]
۳- بحث های متنوعی درباره مبداء و معادکه با ایمان به آنها قلب و روح و جان و گفتار و کردارنور و روشنایی پیدا می کند و در مسیر حق و خدا قرار می گیرد. [ آیات ۱۰ – ۲۱-۲۳-۳۲-۳۴-۴۷-۵۰ ]
۴- مطالبی پیرامون رسالت پیامبران و اینکه با زبان مردم سخن می گویند.[ آیه ۴]
۵- نزول قرآن و اهدا ف نورانی و ظلمت زدای آن. [ آیه ۱]
۶- وحدت و یکپارچگی تمام ادیان آسمانی، وحدت رسالت الهی و پیوستگی دعوت و اهداف همه پیامبران . []
۷- نعمت های الهی، و آثار شکر نعمت و کفران آن و عاقبت شکرگزاران و منکران شکر.
۸- دستور به اعمال عبادی از جمله نماز و انفاق در راه خدا . [ آیه ۳۱]
۹- مسخره کردن شیطان، پیروان و دوستانش را در روز قیامت ( آیه ۲۲)
۱۰-سخن از شجره طیبه و خبیثه [ آیات ۲۴ – ۲۶]
آغاز و فرجام
این سوره نیز مانند چند سوره قبل ما با حروف مقطّعه « السر» و با مسأله نزول قرآن و نقش سازنده آن آغاز می شود:
« السر کتاب انزلناه الیک ...»
و با بیان معارف و اصول تعالیم قرآن و پیامبران یعنی با ابلاغ رسالت، انذار و تحذیر از گناهان و معاصی ، یادآوری نیکی ها و مسأله توحید و یگانه پرستی پایان می پذیرد.
« و لیذکر اولوا الالباب »
یعنی این سوره با نزول قرآن شروع و با تعالیم قرآن، پایان می پذیرد و در واقع، پایان آن، همان آغاز آن است. [۴]
فضیلت تلاوت این سوره
پیامبر اسلام فرمود: « کسی که سورۀ ابراهیم و حجر را بخواند، خداوند به تعداد هر یک از آنها که بت می پرستیدند و آنها که بت نمی پرستیدند، ده حسنۀ به او می بخشد.[۵]
امام جعفر صادق (ع) فرمودند: « هر کس سورۀ ابراهیم و حجر را هر جمعه در دو رکعت نماز بخواند، دچار فقر، دیوانگی و اضطراب نخواهد شد.[۶]
[۱] بسیاری از مفسّران آیۀ ۲۸ و ۲۹ این سوره را مدنی می دانند. (تفسیر نمونه، ج ۱۰، ص ۲۵۷/
[۲] . آشنایی با سوره های قرآن، ص ۴۴/
[۳] . شناسنامه سور قرآن کریم، ناهید سالم و مهدی وفائی، ص ۱۴/
[۴] شناخت سوره های قرآن ص ۲۰۷
[۵] . مجمع البیان، ذیل سورۀ ابراهیم.
نگاهی به بزرگ ترین سوره قرآن بقره