پاسخ اجمالی
نخست توجه به این نکته لازم است که؛ استفاده از واژه افضل (برترین) در اعمال مستحبی گوناگون، ممکن است این سؤال را در ذهن ایجاد کند که چطور همزمان در کارهای مختلف از این واژه استفاده شده است؛ برای اطلاع از پاسخ آن نمایه برترین عمل مستحبی، سؤال 5210 را مطالعه نمایید.
اما راجع به سؤال مطرح شده باید گفت؛ از روایات استفاده می‌شود که برترین اعمال در شب قدر، احیاء و شب زنده‌داری و اشتغال به تلاوت قرآن و دعا و نماز است.
در روایتی نقل شده است: «همانا رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان رختخواب خود را جمع می‌نمود و کمر خود را برای عبادت می‌بست و در شب بیست و سوم ماه رمضان خانواده خود را بیدار می‌نمود و به صورت کسانی که خواب بودند آب می‌پاشید و همین‌طور حضرت زهرا(س) هیچ‌یک از أهل خانه خود را نمی‌گذاشت که در آن شب بخوابند، و براى این‌که خوابشان نبرد، غذاى کمترى به آنان می‌داد و از روز، خود را براى شب‌زنده‌دارى آماده می‌کرد، و می‌فرمود: محروم است کسى که از خیر این شب بی‌بهره بماند».[1]
البته در روایت دیگری امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص) از برترین اعمال ماه رمضان سؤال نمودند و آن‌حضرت در پاسخ فرمود: «برترین اعمال در ماه رمضان ورع و تقوای الهی است».[2] این روایت اگر چه اشاره به اعمال شب قدر نکرده، اما در هر صورت لیالی قدر نیز از ایام ماه رمضان بوده و می‌توان برترین عمل در شب قدر را تقوای الهی دانست که مفهومی گسترده داشته و هر عبادتی را با شرایط خاص، می‌توان مصداقی از آن برشمرد.
گفتنی است؛ شیخ صدوق بعد از بیان استحباب شب‌زنده‌داری در شب قدر و خواندن نماز با کیفیت خاص، برترین عمل شب قدر را اشتغال به تحصیل علم و دانش‌آموزی دانسته‌اند[3] و اگر چه ایشان مستندی برای این برتری نقل نکرده‌اند، اما از آن‌جا که ایشان از حدیث‌شناسان بنام شیعه هستند و تلاش داشته‌اند که مطلبی را از خود نگویند، می‌توان به سخن ایشان اعتماد کرد و این احتمال قوی را داد که مستند ایشان، روایتی در این زمینه بوده که به ما نرسیده است.
اما راجع به سؤال مطرح شده باید گفت؛ از روایات استفاده می‌شود که برترین اعمال در شب قدر، احیاء و شب زنده‌داری و اشتغال به تلاوت قرآن و دعا و نماز است.
در روایتی نقل شده است: «همانا رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان رختخواب خود را جمع می‌نمود و کمر خود را برای عبادت می‌بست و در شب بیست و سوم ماه رمضان خانواده خود را بیدار می‌نمود و به صورت کسانی که خواب بودند آب می‌پاشید و همین‌طور حضرت زهرا(س) هیچ‌یک از أهل خانه خود را نمی‌گذاشت که در آن شب بخوابند، و براى این‌که خوابشان نبرد، غذاى کمترى به آنان می‌داد و از روز، خود را براى شب‌زنده‌دارى آماده می‌کرد، و می‌فرمود: محروم است کسى که از خیر این شب بی‌بهره بماند».[1]
البته در روایت دیگری امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص) از برترین اعمال ماه رمضان سؤال نمودند و آن‌حضرت در پاسخ فرمود: «برترین اعمال در ماه رمضان ورع و تقوای الهی است».[2] این روایت اگر چه اشاره به اعمال شب قدر نکرده، اما در هر صورت لیالی قدر نیز از ایام ماه رمضان بوده و می‌توان برترین عمل در شب قدر را تقوای الهی دانست که مفهومی گسترده داشته و هر عبادتی را با شرایط خاص، می‌توان مصداقی از آن برشمرد.
گفتنی است؛ شیخ صدوق بعد از بیان استحباب شب‌زنده‌داری در شب قدر و خواندن نماز با کیفیت خاص، برترین عمل شب قدر را اشتغال به تحصیل علم و دانش‌آموزی دانسته‌اند[3] و اگر چه ایشان مستندی برای این برتری نقل نکرده‌اند، اما از آن‌جا که ایشان از حدیث‌شناسان بنام شیعه هستند و تلاش داشته‌اند که مطلبی را از خود نگویند، می‌توان به سخن ایشان اعتماد کرد و این احتمال قوی را داد که مستند ایشان، روایتی در این زمینه بوده که به ما نرسیده است.
[1]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، ج 1، ص 282، محقق و مصحح: فیضی، آصف، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم، 1385ق.
[2]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 42، ص 190، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[3]. شیخ صدوق، الامالی، ص 649، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
حوض كوثر