این سورۀ را «حجر» می نامند. و از نام سرزمین قوم ثمود گرفته شده است که منطقه ای بین مدینه و شام بوده است . و در رفاه و عیاشی و در فساد و غفلت فرو رفته بودند، خداوند برای اصلاح و هدایت آنان پیامبرانی پشت سر هم فرستاد ولی آنها که در اموال و ثروت شان مغرور شده بودند در نتیجه، از فرمان خدا و دعوت نجات بخش پیامبران شان سر بر تافته آیات الهی را به مسخره گرفتند و به فساد و عصیان گراییدند تا خشم الهی فرا گیر شان شد. صیحۀ مرگبار آسمانی بر آنان طنین الفکند. و به اجسام بی جان مبدل شدند.
قرآن مجید درهمین سوره این قوم سرکش و عاصی را با اسم شهرشان نام گذاری می کند. و « اصحاب حجر»می نامد آیات ۸۰ تا ۸۴ این سوره مطالبی پیرامون اصحاب حجر ( قوم صالح (ع) قوم ثمود) بیان شده است.[۱]
آمار و شمارش سوره
این سوره به اتّفاق آراء، دارای ۹۹ آیه و ۶۵۴ کلمه و ۲۷۶۰ حرف است.
محل نزول:
سوره حجر قبل از هجرت در مکّه بر پیامبر اکرم (ص) نازل گردید، و به ترتیب جمع آوری پانزدهمین سوره است که بعد از سوره « ابراهیم» و قبل سوره « نحل» قرار گرفته و به ترتیب نزول، پنجاه و سومین سوره است که بعد از سورۀ « یوسف» و قبل ازسورۀ « انعام » نازل شده است.
ویژگی سوره
این سوره داستان قوم حجر را به طور شفاف بازگو می کند. ( آیه ۸۰ تا ۸۴).
محتوا و درسهائی از این سوره
مطالب مهم و اصلی سوره حجر عبارتند از:
۱- آیات مربوط به مبداء عالم هستی و ایمان به او از طریق مطالعه در اسرار آفرینش .[ آیات ۱۶ – ۲۷]
۲- آیات مربوط به معاد و کیفر بدکاران .[ آیات ۴۳- ۴۴).
۳- بیان اهمیت و عظمت قرآن کریم و محافظت آن از تحریف .(آیات ۱ و ۸۷)
۴- داستان آفرینش آدم و سرکشی ابلیس و سرانجام کار او و به عنوان یک هشدار و بیدار باش برای همه انسانها ! [ آیات ۲۶ – ۴۲]
۵- اشاره به سرگذشت اقوامی همچون قوم لوط و صالح و شعیب و تکمیل این هشدار [ آیات ( ۵۷-۷۵-۷۸-۸۰-۸۴)
۶- انذار و بشارت و اندرزهای مؤثر و تهدید های کوبنده و تشویق های جالب ( آیات ۴۵ و ۴۹ و ...)
۷- دعوت از پیامبر به مقاومت و دلواری او برابر توطئه های شدید مخالفان که مخصوصا در محیط مکّه بسیار زیاد و خطرناک بود. [۲]
۸- داستان حضرت ابراهیم و حضرت لوط دو پیامبر بزرگ و بنام خدا و نقل ماجرای مأموران الهی . ( آیات ۵۱ -۵۷).
۹- بیان تهمت هایی که به پیامبران الهی می زدند. ( آیات ۶ – ۱۱).
۱۰-اشاره ای علمی به لقاح ابرها و گیاهان توسط باد. ( آیه ۲۲)
آغاز و فرجام
سوره حجر با حروف رمزی « الر» و با اشاره به قرآن و معرفی آن به عنوان یک کتاب روشن و روشن گر آغاز می شود:
« الر تلک آیات الکتاب المبین ....»
و با دلداری رسول خدا (ص) در برابر آزار دشمنان و نیرو و قدرت گرفتن او از عبادت خدا در برابر دشمن و با فرمان به تسبیح و حمد خدا و سجده و عبادت به پیشگاه او پایان می پذیرد:
« و اعبر ربک حتی یأتیک الیقین»
یعنی در آغاز سوره با اشاره به قرآن، فکر و اندیشه انسان را به سوی قرآن و آیات روشن گر آن جلب می کند و در پایان سوره نیز بخشی از تعالیم حیات بخش و مهم آن را که حمد و سپاس خدا و ارتباط بشر با پرودگارش است یاد آوری می شود.
فضیلت تلاوت این سوره
پیامبر اسلام (ص) فرمود: « هر کس سورۀ حجر را تلاوت کند، به تعداد هر مهاجر و انصار، ده حسنه به او اجر میرسد
[۱] شناخت سوره های قرآن، ص ۲۱۹ – ۲۲۰
[۲] تفسیر نمونه، ج ۱۱،
نگاهی به بزرگ ترین سوره قرآن بقره