خلقت و شعور حیوانات

« وَمَا مِن دَآبَّة فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطْنَا فِی الکِتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ » انعام/ ۳۸٫

و هیچ جنبنده ای در زمین و هیچ پرنده ای که با دو بال خود پرواز می کند، نیست مگر اینکه آنها هم امت هایی چون شمایند، ما در این کتاب ( قرآن یا لوح محفوظ ) هیچ چیز را فرو گذار نکردیم، سپس همه نزد پروردگارشان گرد می آیند.

قرآن توجه خاصی به زندگی حیوانات دارد و از یادآوری خلقت، شعور و صفات آنها در راه هدایت مردم استفاده می کند. « و فی خلقکم و ما یبث من دابة آیات لقوم یوقنون »[۱] در روایات و تجارب انسانی هم نمونه های فراوانی درباره شعور و درک حیوانات به چشم می خورد و برای یافتن شباهت ها و آشنایی با زندگی حیوانات، باید اندیشه و دقت داشت.[۲] ( امم أمثالکم )

از آیات و روایات و تجارب بر می آید که شعور، ویژه انسان نیست. از جمله:

۱- حضرت سلیمان همراه با سپاهیانش از منطقه ای عبور می کرد مورچه ای به سایر مورچگان گفت: فوری به خانه هایتان بروید، تا زیر پای ارتش سلیمان له نشوید.[۳] شناخت دشمن، جزو غریزه ی مورچه است، ولی اینکه می فهمد این شخص نامش سلیمان و همراهانش ارتش اویند، این بالاتر از غریزه است.

۲- هدهد در آسمان از شرک مردم زمینی مطلع شده و نزد سلیمان گزارش می دهد که مردم منطقه ی سبأ، خداپرست نیستند. آنگاه مأموریت ویژه ای می یابد. شناخت توحید و شرک و زشتی شرک و ضرورت گزارش به سلیمان پیامبر و مأموریت ویژه ی پیام رسانی، مسأله ای بالاتر از غریزه است.[۴]

۳- اینکه قرآن می گوید: همه موجودات، تسبیح گوی خدایند ولی شما نمی فهمید،[۵] تسبیح تکوینی نیست، زیرا آن را ما می فهمیم، پس قرآن تسبیح دیگری را می گوید.

۴- این که هدهد در جواب باز خواست حضرت سلیمان از علت غایب بودنش عذری موجه و دلیلی مقبول می آورد، نشانه شعوری بالاتر از غریزه است.[۶]

۵- در آیات قرآن، سجده برای خدا، به همه موجودات نسبت داده شده است. « و لله یسجد ما فی السموات و ما فی الارض »[۷]

۶- پرندگان در مانور حضرت سلیمان شرکت داشتند « و حشر لسلیمان جنوده من الجن و الانس و الطیر »[۸]

۷- حرف زدن پرندگان با یکدیگر و افتخار سلیمان به اینکه خداوند، زبان پرندگان را به او آموخته است. ( و علمنا منطق الطیر )[۹]

۸- آیه « و اذاالوحوش حشرت »[۱۰] محشور شدن حیوانات را در قیامت مطرح می کند.

۹- آیه ی « و الطیر صافات کل قد علم ضلالة و تسبیحه »[۱۱] نشانه ی شعور و عباد آگاهانه ی حیوانات است.

۱۰- وجود وفا در برخی حیوانات، از جمله سگ نسبت به صاحبخانه و فرزندانش.

۱۱- تعلیم سگ شکاری و سگ پلیس برای کشف قاچاق، یا خرید جنس، نشانه ی آگاهی خاص آن حیوان است.

۱۲- اسلام از ذبح حیوان در برابر چشم حیوان دیگر، نهی کرده است که این نشانه شعور حیوان نسبت به ذبح و کشتن است.