این سوره، در «مدینه» نازل شده و داراى ۲۰۰ آیه است.
محتواى سوره آل عمران
به گفته بعضى از مفسران مشهور، به نظر مىرسد: این سوره در خلال سالهاى جنگ بدر و جنگ احد (سالهاى دوم و سوم هجرت) نازل شده است و بخشى از طوفانىترین دورانهاى زندگى مسلمین را در صدر اسلام منعکس مىکند.[۱]
روى هم رفته محورهاى اصلى بحثهاى این سوره، محورهاى زیر است:
۱- بخش مهمى از آن از توحید، صفات خداوند، معاد و معارف اسلامى بحث مىکند.
۲- بخش دیگرى پیرامون جهاد و دستورات مهم و ظریفى در این زمینه و همچنین درسهاى عبرتى که در دو غزوه مهم اسلامى (بدر و احد) بود سخن مىگوید، و همچنین شرح امدادهاى الهى نسبت به مؤمنان و حیات جاویدان شهیدان راه خدا.
۳- در قسمتى از این سوره، به یک سلسله احکام اسلامى در زمینه لزوم وحدت صفوف مسلمین، و خانه کعبه و فریضه حج و امر به معروف و نهى از منکر و تولِّى و تبرّى (دوستى با دوستان حق و دشمنى با دشمنان حق) و مسأله امانت، و انفاق در راه خدا و ترک دروغ و مقاومت و پایمردى در مقابل دشمن و صبر و شکیبائى در مقابل مشکلات و آزمایشهاى مختلف الهى و ذکر خداوند در هر حال، اشارات پر معنایى شده است.
۴- براى تکمیل این بحثها، بخشى از تاریخ انبیاء از جمله: آدم و نوح و ابراهیم و موسى و عیسى و سایر انبیاء (علیهالسلام) و داستان مریم و مقامات این زن بزرگ و توطئههاى پیروان متمرد حضرت موسى (علیهالسلام) و مسیح (علیهالسلام) در برابر اسلام، نیز ذکر شده است.
مطالب این سوره چنان به هم مربوط و هماهنگ است که گوئى همه آنها یک جا نازل شده است.
فضیلت تلاوت این سوره
در حدیثى از پیامبر اکرم (صلىاللهعلیهوآله) مىخوانیم:
«مَنْ قَرَأَ سُورَةَ آلِ عِمْرانَ أُعْطِىَ بِکُلِّ آیَةٍ مِنْها أَماناً عَلى جِسْرِ جَهَنَّمَ».
«هر کس سوره آل عمران را بخواند به تعداد آیات آن، امانى بر پل دوزخ به او مىدهند».[۲]
و در حدیثى از امام صادق (علیهالسلام) مىخوانیم:
«مَنْ قَرَأَ الْبَقَرَةَ وَ آلَ عِمْرانَ جائا یَوْمَ الْقِیامَةِ یُظِلَّانِهِ عَلى رَأْسِهِ مِثْلَ الْغَمامَتَیْنِ».
«کسى که سوره بقره و آل عمران را بخواند، در روز قیامت همچون دو ابر بر سر او سایه مىافکنند».[۳]
۱- در آیه ۱۳، اشاره کوتاهى به جنگ «بدر» شده و از آیه ۱۲۱ تا ۱۲۸، اشارات بیشترى هم به غزوه «بدر» و هم «احد» آمده است و در آیات ۱۳۹ تا ۱۴۴، باز این مسأله را تعقیب مىکند، در آیات بعد از آن نیز اشاراتى به آن دارد.
۲- «مجمع البیان»، جلد ۱ و ۲، صفحه ۴۰۵ (جلد ۲، صفحه ۲۳۲، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، طبع اول، ۱۴۱۵ ه ق)، فضل سوره «آل عمران»- «مصباح کفعمى»، صفحات ۴۳۸ و ۴۳۹ (انتشارات رضى، ۱۴۰۵ ه ق)- تفسیر«جوامع الجامع»، جلد ۱، صفحه ۲۶۲، ابتداى تفسیر سوره «آل عمران» (انتشارات جامعه مدرسین، طبع اول، ۱۴۱۸ ه ق)- تفاسیر«أبى السعود»، «بیضاوى»، «آلوسى» و«کشاف»، پایان سوره «آل عمران» ( آیه ۲۰۰).
۱- «نور الثقلین»، جلد ۱، صفحه ۳۰۹ (مؤسسه اسماعیلیان، طبع چهارم، ۱۴۱۲ ه ق)- «وسائل الشیعه»، جلد ۶، صفحه ۲۴۹، با اندکى تفاوت (چاپ آل البیت)- «مستدرک»، جلد ۴، صفحه ۳۳۲، با اندکى تفاوت (چاپ آل البیت)- «بحار الانوار»، جلد ۸۹، صفحه ۲۶۵، با اندکى تفاوت- تفسیر «عیاشى»، جلد ۱، صفحات ۲۵ و ۱۶۱، با اندکى تفاوت (چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ ه ق)- «ثواب الاعمال»، صفحه ۱۰۴ (انتشارات شریف رضى، قم، ۱۳۶۴ ه ش).
نگاهی به بزرگ ترین سوره قرآن بقره