« وَمَا مِن دَآبَّة فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطْنَا فِی الکِتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ » انعام/ ۳۸٫

و هیچ جنبنده ای در زمین و هیچ پرنده ای که با دو بال خود پرواز می کند، نیست مگر اینکه آنها هم امت هایی چون شمایند، ما در این کتاب ( قرآن یا لوح محفوظ ) هیچ چیز را فرو گذار نکردیم، سپس همه نزد پروردگارشان گرد می آیند.

قرآن توجه خاصی به زندگی حیوانات دارد و از یادآوری خلقت، شعور و صفات آنها در راه هدایت مردم استفاده می کند. « و فی خلقکم و ما یبث من دابة آیات لقوم یوقنون »[۱] در روایات و تجارب انسانی هم نمونه های فراوانی درباره شعور و درک حیوانات به چشم می خورد و برای یافتن شباهت ها و آشنایی با زندگی حیوانات، باید اندیشه و دقت داشت.[۲] ( امم أمثالکم )

از آیات و روایات و تجارب بر می آید که شعور، ویژه انسان نیست. از جمله:

۱- حضرت سلیمان همراه با سپاهیانش از منطقه ای عبور می کرد مورچه ای به سایر مورچگان گفت: فوری به خانه هایتان بروید، تا زیر پای ارتش سلیمان له نشوید.[۳] شناخت دشمن، جزو غریزه ی مورچه است، ولی اینکه می فهمد این شخص نامش سلیمان و همراهانش ارتش اویند، این بالاتر از غریزه است.

۲- هدهد در آسمان از شرک مردم زمینی مطلع شده و نزد سلیمان گزارش می دهد که مردم منطقه ی سبأ، خداپرست نیستند. آنگاه مأموریت ویژه ای می یابد. شناخت توحید و شرک و زشتی شرک و ضرورت گزارش به سلیمان پیامبر و مأموریت ویژه ی پیام رسانی، مسأله ای بالاتر از غریزه است.[۴]

۳- اینکه قرآن می گوید: همه موجودات، تسبیح گوی خدایند ولی شما نمی فهمید،[۵] تسبیح تکوینی نیست، زیرا آن را ما می فهمیم، پس قرآن تسبیح دیگری را می گوید.

۴- این که هدهد در جواب باز خواست حضرت سلیمان از علت غایب بودنش عذری موجه و دلیلی مقبول می آورد، نشانه شعوری بالاتر از غریزه است.[۶]

۵- در آیات قرآن، سجده برای خدا، به همه موجودات نسبت داده شده است. « و لله یسجد ما فی السموات و ما فی الارض »[۷]

۶- پرندگان در مانور حضرت سلیمان شرکت داشتند « و حشر لسلیمان جنوده من الجن و الانس و الطیر »[۸]

۷- حرف زدن پرندگان با یکدیگر و افتخار سلیمان به اینکه خداوند، زبان پرندگان را به او آموخته است. ( و علمنا منطق الطیر )[۹]

۸- آیه « و اذاالوحوش حشرت »[۱۰] محشور شدن حیوانات را در قیامت مطرح می کند.

۹- آیه ی « و الطیر صافات کل قد علم ضلالة و تسبیحه »[۱۱] نشانه ی شعور و عباد آگاهانه ی حیوانات است.

۱۰- وجود وفا در برخی حیوانات، از جمله سگ نسبت به صاحبخانه و فرزندانش.

۱۱- تعلیم سگ شکاری و سگ پلیس برای کشف قاچاق، یا خرید جنس، نشانه ی آگاهی خاص آن حیوان است.

۱۲- اسلام از ذبح حیوان در برابر چشم حیوان دیگر، نهی کرده است که این نشانه شعور حیوان نسبت به ذبح و کشتن است.

برای هر انسان مسلمانی شناختن قرآن یک وظیفه ی واجب دینی است تا با قانون اساسی آئین خود آشنا گردد و از این منبع آسمانی نور و حرارت معنوی، بهره مند گردد و اصول فکری صحیح و اخلاق پسندیده و اعمال نورانی فردی و اجتماعی و خلاصه راه و رسم ظاهری و باطنی زندگی را از مکتبش بیاموزد. خداوند           می فرماید: « پس ایمان بیاورید به خدا و رسولش و نوری که نازل کردیم. »[۱]

اقسام شناخت قرآن

قرآن را چگونه می توان شناخت و از چه راهی باید به این مقصود رسید؟

در پاسخ بایستی دید اگر مقصود این باشد که انتساب این کتاب به انشاء کننده آن، تا چه اندازه مقرون به یقین است، در این صورت این نحوه ی شناخت را، ( شناخت سندی یا انتسابی ) نامید.

اگر غرض دانستن محتوای این کتاب و نوع مطالب آن است، در این صورت این عمل ( شناخت تحلیلی ) نام دارد. و اگر نظر تحقیق این مسئله باشد که افکار عرضه شده در قرآن، ابتکاری است یا اقتباسی و تقلیدی، در این صورت ( شناخت ریشه ای ) است.[۲]

اینک هر کدام از این سه طریق را به اختصار توضیح می دهیم:

الف: شناخت سندی یا انتسابی :

در اینکه قرآن همان کتابی است که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله آورده و آنرا معجزه خود معرفی کرده، شکی نیست و هیچ دانشمندی از مسلمان و غیر مسلمان مدعی آن نیست که غیر از نسخه ی موجود قرآن نسخه ی دیگری نیز وجود دارد.

قرآن در طی بیست و سه سال به تدریج نازل شده و در حافظه نیرومند عرب، که کتابی به جز آن نمی شناختند ضبط گردیده است مسلمانان از طرفی روی وظیفه مقدس دینی و از طرف دیگر در اثر کشش و جاذبه ی شگفت انگیز آیات قرآنی، در ثبت و ضبط آن به قدری دقت و عنایت به خرج دادند که از روز نزول قرآن تا امروز، هیچگونه اختلافی در آیات و کلمات آن پیش نیامده است.

ب: شناخت تحلیلی: در این مرحله باید دید که جهان بینی قرآن چگونه است، درباره بود و نبود چه نظری دارد و کدام ایدئولوژی را ارائه می دهد؟

علامه طباطبایی(ره) می نویسد: « همین قرآن حاضری که در دست ماست با بیان شیوا و رسای خود یک دوره جهان بینی کامل را که مطابق دقیق ترین براهین عقلی است و تکیه گاه مهمترین زندگی سعادتمندانه بشر       می باشد، روشن می سازد و با کمال خیراندیشی و عاقبت بینی مردم را به سوی ایمان به آن دعوت می کند و اما راجع به بیان همه نیازمندی های زندگی انسان، قرآن مجید با واقع بینی خود، توحید خدای جهان را اساس

اصلی خود قرار داده، همه معارف اعتقادی را از آن نتیجه می گیرد و در این مرحله از کوچکترین نکته ای فروگذار و غفلت نگرده است.

پس از آن اخلاق فاضله انسانی را از این جمله نتیجه گرفته به روشن ساختن آنها می پردازد.

پس از آن به مرحله اعمال و افعال فردی و اجتماعی انسان پرداخته طبق آنچه فطرت و آفرینش انسان نشان می دهد، کلیات وظایف انسانی را بیان می کند و جزئیات و خصوصیات آنها را به سنّت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله احاطه می دهد و از مجموع کتاب و سنّت دین وسیع اسلام، با آن وسعت حیرت انگیز خودش بدست می آید دینی که به همه ی دقایق و جهات فردی و اجتماعی زندگی انسان، برای همه و برای همیشه رسیدگی نموده، حکم مثبت صادر می کند بی آنکه کمترین تضاد و تدافعی در میان اجزاء و مواد آن پیش آید.[۳]

خدای قرآن، یکتا و بی مانند و صفاتش عین ذاتش می باشد او مستجمع جمیع صفات کمالیه و منزّه از تمام صفات نقص است و تمام ذرّات او را تسبیح می گویند.[۴]

جهان در نظر قرآن برای هدفی آفریده شده و پوچ و بیهوده و عبث نیست[۵] و پیوسته از نوامیس لایتغیری تبعیت می کند و قانون علت و معلول در همه جای طبیعت ساری و جاری است. این نظم حیرت انگیزی که در اثر تقدیر الهی در کاینات پدید آمده است، و از اتم تا ستاره و از کوچکترین ذرّات تا بزرگترین اجرام آسمانی به چشم می خورد.[۶]

قرآن انسان را عزیز می شمارد و او را مختار و انتخاب گر می شناسد، تا آنجا که انسان قدرت عصیان نیز دارد.[۷] در عین حالی که فرد را اصیل می داند، برای جامعه نیز وجود، موت، حیات، ترقی، انحطاط و اجلی قائلی است.[۸] که همه دارای قوانینی هستند که با استفاده از آن، هر جامعه ای می تواند پیشرفت کند.

قرآن خود را سخن خدا معرفی می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فقط حامل و واسطه ی تبلیغ آن است این پیام از جانب خدا بوسیله جبرئیل یا روح القدس به قلب مقدّس آن حضرت نازل شده است. هدف از نزول این است که مردم از تاریکی ها و ظلمات جهل و شرک، فساد، خود پرستی، ظلم و افراط و تفریط نجات یافته و در روشنائی آن به صراط مستقیم الهی راه یابند.[۹] [۱۰]

ویژگی اسامی  سوره های قرآن کریم

اسامی سور قرآن کریم ۱۱۴ تا می باشد البته برخی از آنها دارای چند نام متعدد می باشند مانند: سوره توبه که زکات هم می گویند بنابراین اسامی سوره های قرآن جمعاً ۱۲۰ تا می شوند نسبت دقیق آنها را به این صورت رده بندی می کنیم.

۱- بزرگترین رقم، نام سوره های قرآن در رابطه با طبیعت و کائنات یعنی جهان شناسی است، این نامها بازگو کننده ی محتویات این سوره ها است.

بقره ( گاو ) فیل، زنبور عسل، مورچه، عنکبوت، نور، خورشید، ماه، ستاره، دود ( گاز )، آهن، شب، روز روشن، صبح گاهان، رعد، زلزله، انسان، جن، خون بسته ( علق )، انجیر، مردم، اسبان نفس زن، روزگار، شهر ( مکه )، و غیره… اینها ۳۱ نام سوره را تشکیل می دهند.

۲- بعد از آن، نامهای متناسب با موضوع جهان بینی مطرح می شود، نسبت سوره هائی که به این نام گذاری شده در درجه دوم قرار دارد:

اعراف، قیامت، قارعه، واقعه، الحاقه، و النازعات، غاشیه، قدر، فرشته، حشر، مرسلات، تکویر، انفطار، انشقاق.

شماره این سوره ها به ۲۹ می رسد.

۳- در درجه سوم سوره هائی قرار دارد که از جامعه و طبقات اجتماعی و سیاسی نام خود را برگزیده است.

از قبیل: احزاب، مؤمنان، شوری، زنان، صف رزمندگان، شعراء، فتح، منافقون، روم، مردم، و غیره.

رقم نام این سوره ها به ۲۷ نام می رسد.

۴- نسبت بعد، در مورد سوره هائی است که نام مسائل تاریخی یا فلسفه تاریخ را حمل می کند، نمونه آنها بدین شرح است:

آل عمران، انبیاء، یونس، هود، یوسف، ابراهیم، نوح، مریم، سباء، محمد(ص)، لقمان، حجر، بنی اسرائیل، کهف، قصص، احقاف، قریش، و غیره. رقم این سوره ها ۱۷ مورد است.

۵- سوره هائی که از مسائل اخلاقی و طرز سلوک و رفتار انسانی بحث می کند، و با این نام ها معرفی        می شوند: حجرات، عبس، همزه، مطففین، ماعون، تحریم. رقم آن، ۶ سوره است.

۶- سوره هائی که از مسائل مادی و اقتصادی سخن می گوید و با نامهای: انفال، زکات(توبه)، مائده، تکاثر، وانعام شناخته می شوند. اینها ۵ سوره می باشند.

۷- سوره هائی که از پرستش و شعائر دینی سخن گفته و نام عبادت دارند، مانند سوره حج و سجده که تنها همین ۲ سوره اند، و این کمترین رقم از رده های تقسیمی ما را تشکیل می دهد.

حال آنکه مسائل مربوط به کائنات و طبیعت، مسائل جهان بینی، سیاست، بیشتر از مسائل مربوط به عبادت و ممنوعیت ها و احکام دینی است.

ما می خواهیم با این دیدگاه، قرآن را به عنوان بزرگترین کتاب زندگی انسان و الهام بخش مترقی ترین درسهای جهان داری، سیاست، اقتصاد، تاریخ و جامعه شناسی معرفی کنیم.

اسلام مکتب عدل است، نه مثل غربی ها افراط در مصرف گوشت را توصیه می کند، و نه مثل بودایی ها آن را حرام، و نه مثل: برخی چینی ها خوردن گوشت هر حیوانی را به هر شکل جایز می داند. در اسلام برای مصرف گوشت، شرایط و حدودی است، از جمله:

الف: گوشت حیوانات گوشخوار، را نخورید و دارای آلودگی های مختلف میکروبی و انگلی و… هستند.

ب: گوشت درندگان را نخورید، که روح قساوت و درندگی در شما پیدا می شود.

ج: گوشت حیواناتی که موجب تنفر عمومی است، مصرف نکنید.

د: گوشت حیوانی که هنگام ذبح، نام خدا بر آن گفته نشده نخورید.

ه: گوشت مردار را نخورید، چون هنگام مرگ حیوان، خون پیش از هر چیز دیگر فاسد شده و ایجاد نوعی مسمومیت می کند، از این رو حیواناتی که خفه شده، شاخ خورده، پرت شده، کتک خورده و دریده شده اند و جان دادنشان همراه با بیرون آمدن خون نیست، در اسلام خوردن آنان حرام است.[۱]

از همه ی حیوانات حرام گوشت، فقط نام خوک در آیه آمده، چون مصرف آن رواج داشته است، امام صادق(ع) درباره گوشت مردار فرمود: کسی به آن نزدیک نشد مگر آنکه ضعف و لاغری و سستی و قطع نسل و سکته و مرگ ناگهانی او را گرفت.

خونخواری رسم جاهلیّت بود و این کار، سبب قساوت قلب و بی رحمی می شود تا حدّی که خطر کشتن فرزند یا پدر و مادر را به همراه دارد. خونخوار، رفیق و دوست نمی شناسد.[۲] لذا خوردن خون حرام است، اما تزریق آن اشکالی ندارد.

سوال: آیا اجازه کشتن حیوانات برای مصرف گوشت آنها، با رحمت الهی سازگار است؟

پاسخ: اساس آفرینش بر تبدیل و تحول است. خاک گیاه می شود. گیاه، حیوان می گردد و حیوان به انسان تبدیل می شود و نتیجه این تبدیل ها، رشد است.[۳]

۳- دقایقی با قرآن، محسن قرائتی، ص۴۶-

قرآن تنها کتاب آسمانی است که از دسترسی اغیار به دور مانده، و همان گونه که بر پیامبر(ص) نازل گردیده، در اختیار انسان ها قرار گرفته است، برخلاف کتب انجیل و تورات و … که در طول زمان دچار تغییرات فراوان شده و گرد آورندگان آنها بسیاری از مطالب را به آنها افزوده اند به طوری که کتب اهل کتاب ( تورات، انجیل ) پر است از مطالب ضد نقیض و بی اساس که از ساخت مقدس الهی به دور است و اما دلایل عدم تحریف قرآن عبارتند از:

۱- آیه ی ۹ سوره مبارکه حجر که می فرماید: « انّا نحن نزّلنا الذّکر و إنّا له لحافظون »؛ ما این قرآن را که مایه ی تذکر است، نازل کردیم و ما به طور قطع آن را حفظ خواهیم کرد.

۲- قرآن برای مسلمانان همه چیز بوده، قانون اساسی، دستورالعمل زندگی، برنامه ی حکومت و… پس روشن می شود که اصولاً کم و زیاد در آن امکان نداشته است. علاوه بر این مسلمانان همواره در نمازها و در مسجد، خانه و میدان جنگ و به هنگام روبرو شدن با دشمن به عنوان استدلال بر حقانیت مکتب، از آن استفاده        می کردند.

۳- وجود حافظان قرآن یکی از دلایل دیگر عدم تحریف قرآن می باشد. عدد حافظان قرآن به اندازه ای بود که در تواریخ می خوانیم: در یکی از جنگ ها که زمان ابوبکر واقع شد چهارصد نفر از قاریان به قتل رسیدند، و در داستان ( بئرمعونه ) یکی از آبادی های نزدیک مدینه و جنگی که در آن منطقه در زمان حیات پیامبر اسلام(ص) اتفاق افتاد، عده ی زیادی از قاریان قرآن از اصحاب پیامبر در حدود ۷۰ نفر به شهادت رسیدند.

مسأله حفظ به عنوان یک سنّت و عبادت بزرگ همیشه در میان مسلمانان مطرح بوده و هست. پس قرآن یک کتاب متروک در گوشه ی خانه و یا مسجد که گرد و غبار فراموشی روی آن نشسته باشد نبوده تا کسی از آن کم و یا بر آن بیفزاید.

۴- وجود نویسندگان وحی، یعنی کسانی که بعد از نزول آیات قرآن بر پیامبر آیات را یاد داشت می کردند، که عدد آنها را از چهارده تا چهل نفر نوشته اند.

۵- دعوت همه ی پیشوایان اسلام به قرآن موجود، قابل توجه این که بررسی کلمات پیشوایان اسلام نشان    می دهد که از همان آغاز اسلام همه یک زبان مردم را به تلاوت و بررسی و عمل به همین قرآن موجود دعوت   می کردند و این خود نشان می دهد که این کتاب آسمانی به صورت یک مجموعه ی دست نخورده، در همه قرون نخستین اسلام بوده است.

۶- روایات ثقلین که با طرق معتبر و متعدّد از پیامبر اکرم(ص) نقل شده، خود دلیل دیگری بر اصالت قرآن و محفوظ بودن آن از هرگونه دگرگونی است؛ زیرا طبق این روایت پیامبر(ص) می فرماید: ( من از میان شما    می روم و دو چیز گرانمایه برای شما به یادگار می گذارم؛ نخست قرآن و دیگری اهل بیت من است که اگر دست از دامن این دو بر ندارید هرگز گمراه نخواهید شد. )

آیا این تعبیر در مورد کتابی که دست تحریف به دامان آن دراز شده، می تواند صحت داشته باشد؟!

۷- علاوه بر همه ی اینها قرآن به عنوان یک معیار سنجش مطمئن اخبار صدق و کذب به مسلمانان معرفی شده است، و در روایات زیادی که در منابع اسلامی آمده می خوانیم که اگر در صدق و کذب هر حدیثی شک کرید، آن را به قرآن عرضه کنید. هر حدیثی موافق قرآن بود، حق است و هر حدیث مخالف آن، نادرست است.

اگر فرضاً تحریفی در قرآن حتی به صورت نقصان رخ داده بود، هرگز ممکن نبود به عنوان معیار سنجش حق از باطل و حدیث درست از نادرست معرفی گردد.[۱] [۲]

۲- با دانستنی های عمومی قرآن، ص

۱- اعجاز از نظر بلاغت و معانی و حُسن عبارت که مجموعاً به فصاحت بیان تعبیر می شود.

۲- اعجاز قرآن از نظر معانی، قرآن معانی بلند و مطالب پیچیده را در یک عبارت کوتاه بیان فرموده که هیچ کس قادر به بیان آن نیست و آیات قرآن همه دلیل بر صحت این ادعاست و انتخاب آیه ای از بین آن ها ترجیح آن بر سایر آیات امکان ندارد مگر این که از نظر کمیت ذکر شود مانند:

« و قیلَ یا أرضُ ابلَعی ماءَکِ » و سایر آیات نظیر آیه ی مذکور.

۳- اعجاز از نظر شیوه و اسلوب و حفظ اعتدال.

۴- اعجاز قرآن از نظر کثرت معانی که بشر قادر به ایراد آن نیست.

۵- اعجاز قرآن از نظر جمع علوم که بشر به آن احاطه ندارد.

۶- اعجاز قرآن از نظر برهان و دلیل بر توحید تمام آیات الهی در قرآن دال بر توحید و یگانه پرستی است.

۷- اعجاز قرآن از نظر اخبار گذشته و آینده و قصص امت های گذشته.

۸- اعجاز قرآن از نظر علم غیب و احاطه بر اخبار و منویات و اندیشه و افکار انسان ها.

۹- اعجاز قرآن از نظر خبر دادن از ضمائر قلوب مردم که جز خدا کسی را بر آن وقوف نیست.

۱۰- اعجاز قرآن از نظر متانت الفاظ که جمع بین جزیل ( پیچیده ) و سهل کرده.

۱۱- اعجاز قرآن از نظر تلاوت و پنج خصلت در آن.

۱۲- اعجاز قرآن از نظر الفاظ منزله و معانی مختلف و نزدیکی معانی، که فرشته از خدا گرفته و رسول خدا تلفظ کرده و به امت ابلاغ فرموده است.

۱۳- اعجاز قرآن از نظر معانی مختلف و نزدیکی معانی به منظور و مقصود و اقران نظایر آن صور مختلف مانند: و عد وعید، ترغیب و ترهیب، ماضی و مستقبل، قصص و مثل، حکم و جَول، مطلوب و غیر متنافر.

۱۴- اعجاز قرآن در اختلاف آیات کوتاه و بلند که در عین بلندی یا کوتاهی از اسلوب و اعتدال خارج نشده و در وزن کلام منظوم و عبارات منثور اعتدال لفظ و معنی و کلمات و آیات از دست داده نشده است.

۱۵- اعجاز قرآن از نظر کثرت تلاوت، که هر اندازه قرآن بیشتر تلاوت گردد نه از فصاحت آن در ذوق سلیم کسر می شود و نه ملامت می آورد و هر چند بیشتر قرائت شود طبع بشر مایل تر به تلاوت و فهم آن است، گوبا هر دفعه که یک آیه تلاوت شود با رقه ای از نور علم و دانش بر قلب قاری تابش می کند که در سابق نظیر نداشته است.

۱۶- اعجاز قرآن از نظر تسهیل قرائت در همه ی زبان ها و لهجه های متنوع.

۱۷- اعجاز قرآن از نظر ترتیب کلام، در سخن گفتن نثر، در قدرت هر گوینده هست و مرتبه ی شعر بالاتر است. کمتر کسی می تواند سخن فصیح منثور بگوید. قرآن در حال نثر و بیان مطالب ساده به قدری دارای انسجام و استحکام الفاظ و معانی و جملات و حفظ ارتباط و اعتدال است که نظیری برای آن، متصوّر نیست.

۱۸- اعجاز قرآن از نظر زیادی الفاظ و تغییر کلمات و گوناگون آوردن الفاظ از همه ی مشتقات ادبی.

۱۹- اعجاز قرآن از نظر عجز معارضه ( ناتوانی مقابله کردن ) ملل گوناگون با آن که هر چند کوشش و پشیمانی از یکدیگر کردند نتوانستند حتی یک آیه نظیر آن بیاورید.

۲۰- اعجاز قرآن از نظر انصراف معارضه ( معارضه کردن ) بشر با آن، همین که فصحاً خود را قادر به مقابله با قرآن ندانستند و تسلیم شدند.[۱]

۱- دانستنی های عمومی قرآن،

شمارگان:

سوره حمد در مکه نازل شد و دارای ۷ آیه، ۲۹ کلمه، ۴۲ حرف است و در ترتیب فعلی قرآن، اوّلین سوره به شمار می آید.

نام ها:

نام های این سوره عبارت اند از: فاتحةالکتاب، حمد، وافیه، شکر، سبع المثانی، نور، امّ الکتاب، اساس، کافیه، الکنز، امّ القرآن، مناجات، شفاء، صلوة.

این سوره را « فاتحة الکتاب »، به معنای « گشاینده ی قرآن » نامیده اند، زیرا آغازگر قرآن است؛ و به خاطر حمد و ستایش خدا در این سوره و نیز عبارت « الحمدللّه » که در آیه ی اوّل آن آمده، « حمد » نامیده شده است.

موضوعات کلّی سوره:

۱) نعمت ها و تربیت همه ی موجودات از ذات مقدّس خدا سرچشمه می گیرد. « الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿۲﴾

۲) اساس خلقت و تربیت و حاکمیت خدا بر پایه ی رحمت و رحمانیت است.

۳) توجه به معاد و سرای پاداش اعمال و حاکمیت خدا بر آن دادگاه. « مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ ﴿۴﴾

۴) بیانگر توحید در عبادت و تکیه گاه انسان به خدا « إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ ﴿۵﴾

۵) بیان نیاز و عشق بندگان به هدایت الهی.

۶) توضیح صراط مستقیم که از راه مغضوبین و گمراهان جدا است. « اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ ﴿۶﴾

۷) اوّلش ستایش، وسطش اخلاص و آخرش نیایش است.[۱]

ترتیب سوره:

به ترتیب جمع آوری، اوّلین سوره است که در قرآن آمده است. به ترتیب نزول، یک بار در مکه و یک بار در

مدینه نازل شده است.

فضیلت سوره:

پیامبر اسلام (ص) فرمودند: « هر مسلمانی سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسی است که دو سوّم قرآن را خوانده است ».[۲]

از علی(ع) نقل شده که پیامبر(ص) فرمودند: « خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره ی حمد بر من منّت نهاده و آنرا در برابر قرآن عظیم قرار داده و سوره حمد با ارزش ترین ذخائر عرش خداست ».[۳]